Dijital madalyonun iki yüzü

Madalyonun bir yüzünde dijital kapitalizm insan verilerinden çıkardığı davranış analizlerini kullanarak insan davranışlarını kendi çıkarları doğrultusunda biçimlendiriyor. Piyasayı bir total kesinlik projesine dönüştürüyor. “Görünmez el” diye bir şey kalmıyor. Benzer şekilde her türlü yönetişim de politika dışında belirlenmiş kesinliklerin uygulanmasından ibaret hale geliyor. Oysa kesinliklerin hâkim olduğu yerde sosyallik, güven, özgür irade, demokrasi— hiçbirine yer kalmaz.

Belirsizliğin kesinliği ürkütücü olsa da belirsizlik insanlığın bütün kazanımlarına ebelik etmiştir. Yarın ne olacağını bilemediğimiz için ürkeriz ve onun için dostlar ararız. Sosyal güven ve uyum ihtiyacımız bu belirsizlikten gelir. Sosyal örgütlenme ihtiyacımız, sevgi bağları, meşru otorite arayışımız ve karşılıklı hak ve yükümlülüklerimizi belirleyen sözleşmelerin nedeni hep yarın ne olacağının bilinmemesinde yatar.  “Özgür irade” dediğimiz şey de öyle. Yarın ne olacağını kesin olarak bilsek bunlara ne gerek olurdu? Toplumun, sosyal varlığın ve demokrasinin temelinde bu kesin belirsizlik yatar. Bilinen bir gelecek kimseyi heyecanlandırmazdı.

Hayatın ayrılmaz parçaları olan kaos, belirsizlik, çatışma, anormallik, mahremiyet ve uyumsuzluk, şimdi öngörülebilirlik, otomatik düzenlilik, saydamlık, bütünleşme, ikna ve pasifikasyon lehine giderek tasfiye edilmeye çalışılıyor. İnsanın kutsallığı, samimiyet bağları, sosyallik ve bunların beslediği güven ve dayanışma duygusu, kısaca insani doğamızın en değerli yanları tehdit altında.

Madalyonun diğer yüzünde Silikon Vadisinde sembolize olan dijital kapitalistler bugün ölümsüzlük peşinde. Bilim ve teknolojideki devrimci ilerlemelerle ölümün yenilgiye uğratılabileceğini söylüyorlar. İnsan genomunun programlanmasından, insan vücudunun yapay organlarla donatılmasına, hatta insan aklının makinelere yüklenmesine kadar çeşitli yollardan ölümsüzlüğe ulaşılacağını ileri sürüyorlar. Hiç de vizyoner değiller.

Çünkü ölümsüzlük mutlak ölüm olur. Bizi yaşatan, ayakta tutan ölüm korkusudur. Yaratıcılığımızı besleyen ölüm korkusudur. En büyük esin kaynağımız ölümsüzlük hayalimizdir. Yaşam ölümle vardır. Ölüm olmadan her şey boş olur ve cazibesini yitirir. Ebedi yaşam ebedi can sıkıntısı demektir. Bu dünyada hayatı ölüm korkusu düzenler, o güzelleştirir, en büyük motivasyon kaynağı odur —güzellikler için olduğu kadar ve her türlü iğrençlik için de. Bu dünyada kesin olan tek şey ölümdür. Ölümün nesnel bilgisi ile ölümsüzlük öznel inancının çelişik birlikteliği insan huzursuzluğunun ana kaynağıdır. Uygarlıkların ebesi hep ölüm korkusu olmuştur. Ölümsüzlük ancak hayal olarak kaldığı sürece insan yaratıcı ve vizyoner olabilir.

İnsanı hayvandan ayıran şey de ölüm korkusudur. Homo socius, homo faber ve homo logiens (sosyal insan, teknik insan, mantıklı insan) homo sapiens öncesinde de vardı. Homo sapiens’in farkı ölülerini gömmesi ve resim yapması oldu. Mağara duvarlarına yaptığı resimler var oluşunun kendi zihnindeki resimleriydi. 

İnsan; ölüm korkusuyla motive olarak varlığın zihinsel resmini yapabilen ve buradan ve bunlarla türettiği hikâyeleri diğer insanlarla paylaşıp onlarla birlikte ölüm korkusundan kurtulmak/doğaya bağımlılığını azaltmak amacıyla eylemler yapan hayvandır, diyebiliriz. Mitleri ve büyüleri de (ve dinleri) ölümle yüzleşebilmek için geliştiririz.

İnsan ölümden korkarken ölümsüzlüğü düşler ama ölümsüz olamayacağını bilir. Ama, dijital kapitalistlerin özgüveni yüksek. Bilim ve teknolojiye, finans dünyasına egemen olanlar sonunda ulaştıkları muazzam politik, ekonomik ve teknolojik güç yüzünden ölüme de egemen olabileceklerini hayal etmeye başladılar. Bugün bizi sosyal ve doğal olarak belirlenmiş insanlığımızdan giderek uzaklaştıracak bir yola zorluyorlar. Doğadan bağımsızlaşabilecekleri, sosyale ihtiyaçları kalmadığı, ölümden kurtulabileceklerini sanarak, post-insana dönüşmek hayaliyle bizi insan yapan her şeyi imha etmenin eşiğine geldiler.  

İnsanın dünyası, kesin olan tek şeyin ölüm olduğu bir dünyadır. Ve hep öyle olacaktır. Mars’a gittiğimizde de.